D-ro Frank'o en'ir'is dum mi flik'is la ŝir'aĵ'o'j'n de mal'nov'a ĉemiz'o por ke Toĉjo dec'e pas'u en si'a'n tomb'o'n. Nov'a'j'n ĉemiz'o'j'n ni konserv'is por la viv'ant'o'j kaj li ne hav'is edz'in'o'n nek patr'in'o'n por "bel'vest'i li'n kiam li for'ir'as renkont'i la Sinjor'o'n," kiel dir'is iu vir'in'o, pri'skrib'ant'e la bon'a'n funebr'a'n ceremoni'o'n kiu'n ŝi okaz'ig'is por si'a fil'o kontraŭ ĝen'eg'a mon'kost'o.
"Fraŭl'in'o Dan'o, mi hav'as problem'o'n," komenc'is la kurac'ist'o kun mien'o dir'ant'a tiel klar'e kiel vort'o'j: "Mi dezir'as pet'i komplez'o'n sed plaĉ'us al mi ke vi ĝi'n anticip'u."
"Kio'n mi far'u por help'i vi'n?"
"Fid'a'vort'e, mal'plaĉ'as al mi ĝi'n dev'i propon'i, sed vi pov'as jes ja help'i mi'n, mi pet'as."
"Tial vi nur bon'vol'u nom'i ĝi'n."
"Vid'u, oni ĵus al'port'is Sud'ul'o'n frenez'a'n pro tif'oid'a febr'o. Ver'e mal'bon'a kaz'o ĉiu'senc'e. Ebri'iĝ'int'a kanajl'a kapitan'et'o kiu'n oni pen'ad'is kapt'i sed kiu'n neni'u vol'as pen'ad'i kurac'i. La fleg'ej'o'j est'as plen'a'j, la fleg'ist'in'o'j est'as ĝis'mort'e sur'ŝarĝ'it'a'j kaj volont'e konsent'ant'a'j pri tio kiam tem'as pri ni'a'j knab'o'j, sed ili iom hezit'as en'danĝer'ig'i si'a'j'n viv'o'j'n por Sud'ul'o'j. Nu, vi jam mal'san'iĝ'is de la febr'o, plaĉ'as al vi strang'a'j mal'san'ul'o'j, vi'a kun'labor'ant'in'o bon'vol'os pri'zorg'i vi'a'n fak'o'n dum iom da temp'o kaj mi proviz'os vi'n per bon'a help'ant'o. La ul'o ne daŭr'e viv'os long'a'n temp'o'n, mi opini'as. Sed ni ne rajt'as li'n las'i mort'i sen iu'spec'a zorg'ad'o, vi sci'as. Mi met'is li'n en la kvar'a etaĝ'o de la okcident'a al'o, apart'ig'it'a'n dis'de la ceter'a'j ul'o'j. Est'as aer'e, trankvil'e kaj komfort'e tie. Mi respond'ec'as pri tiu fak'o kaj far'os mi'a'n plej'o'n por vi'n help'i ĉiu'manier'e. Nu, tial, ĉu vi bon'vol'as konsent'i?"
"Kompren'ebl'e, mi konsent'as. Pro perversi'o se ne pro komun'a karitat'o. Kelk'a'j el ĉi tiu'j hom'o'j opini'as ke pro tio ke mi est'as abolici'ist'in'o mi est'as ankaŭ pagan'in'o. Iom plaĉ'us al mi kompren'ig'i al ili ke, kvankam mi ne sukces'as am'i mi'a'j'n mal'amik'o'j'n, ili'n tamen mi bon'vol'as pri'zorg'i."
"Bon'eg'e. Mi antaŭ'opini'is ke vi konsent'os. Pri'parol'i abolici'o'n memor'ig'as al mi vi'a'n rajt'o'n ek'hav'i kontraband'ul'o'n kiel serv'ist'o'n, se vi dezir'as. Tem'as pri tiu bon'eg'a mulat'o kiu trov'iĝ'is en'tomb'ig'ant'e si'a'n mastr'o'n post la batal'o kaj kiu'n ni'a'j knab'o'j kun'al'ven'ig'is ĉar li est'is sever'e tranĉ'it'a sur la kap'o. Ĉu vi dezir'as li'n util'ig'i?"
"Nepr'e, jes. Mi persist'os re'ten'i mi'a'n kred'o'n pri ĉi tiu afer'o sam'e kiel pri la ali'a. Tiu'j nigr'a'j knab'o'j est'as pli lojal'a'j kaj util'a'j ol kelk'a'j el la blank'a'j kanajl'o'j kiu'j'n okaz'as al mi dev'i help'i anstataŭ est'i help'at'a de ili. Sed ĉu la vir'o sufiĉ'e bon'san'as?"
"Jes, almenaŭ por tiu spec'o de labor'o kaj mi opini'as ke li plaĉ'os al vi. Laŭ'ŝajn'e li est'is tre bel'aspekt'a antaŭ ol oni tranĉ'is al li la vizaĝ'o'n. Ne mult'e pli mal'hel'kolor'a ol mi. La fil'o de si'a mastr'o, mi kuraĝ'as propon'i, kaj tiu blank'a sang'o oft'e ig'as li'n iom arogant'a kaj fier'aĉ'a pri kelk'a'j tem'o'j. Li tre mal'bon'fart'is kiam li en'ir'is sed ĵur'is prefer'i mort'i en la strat'o ol loĝ'i ĉe la nigr'ul'o'j mal'supr'e. Tial mi loĝ'ig'is li'n en la okcident'a al'o por ke li rest'u ekster'danĝer'e kaj li jam pas'ig'is la tut'a'n maten'o'n pri'zorg'ant'e la kapitan'o'n. Kiam vi pov'os supr'e'n'ir'i tie'n?"
"Tuj post kiam Toĉjo est'os pri'zorg'it'a, Skinero trans'lok'ig'it'a, Hajvudo lav'it'a, Marblo vest'it'a, Karolo masaĝ'it'a, Daŭnzo supr'e'n'port'it'a, Uphamo en'lit'ig'it'a kaj ĉiu'j kvar'dek nutr'it'a'j."
Ni rid'is ambaŭ, kvankam la kurac'ist'o sur'voj'is al la kadavr'ej'o kaj mi ten'is sur'genu'e mort'o'tuk'o'n. Sed en mal'san'ul'ej'o oni lern'as tiu'n lecion'o'n ke gaj'ec'o est'as sav'o, ĉar en etos'o de sufer'ad'o kaj mort'o, pez'iĝ'o de kor'o baldaŭ paraliz'us util'o'n de man'o se ne est'us donac'it'a al ni la ben'it'a kapabl'o rid'et'i.
Post unu hor'o mi ek'respond'ec'is pri mi'a nov'a klient'o, trov'ant'e disip'iĝ'int'aspekt'a'n knab'o'n dek'naŭ- aŭ du'dek'jar'a'n delir'ant'a'n en la sol'ec'a ĉambr'et'o kaj neni'a'n kun'est'ant'o'n krom la kontraband'ul'o atend'ant'a en la apud'a ĉambr'o. Interes'iĝ'ant'e nepr'e pli pri la nigr'a vir'o ol la blank'a, tamen memor'ant'e la sugest'o'n de la kurac'ist'o ke li est'as "arogant'a kaj fier'aĉ'a", mi rigard'et'is li'n sekret'e dum mi ĉirkaŭ'asperg'is la ĉambr'o'n per kalk'o'klorid'o por pur'ig'i la aer'o'n kaj aranĝ'is laŭ'gust'e la mebl'o'j'n. Mi jam vid'is mult'a'j'n kontraband'ul'o'j'n sed neniam tiel bel'aspekt'a'n spec'o'n. Ĉiu'j'n nigr'a'j'n vir'o'j'n oni nom'as "knab'o'j" eĉ se ili est'as griz'har'a'j. Ĉi tiu "knab'o" est'is almenaŭ du'dek'kvin'jar'a, fortik'membr'a kaj vir'ec'a kaj aspekt'is kiel hom'o neniam tim'ig'it'a per mis'trakt'ad'o nek el'uz'it'a per prem'ant'a labor'o. Li sid'is sur si'a lit'o far'ant'e neni'o'n. Vid'iĝ'is neni'a libr'o, neni'a pip'o, neni'a plum'o, neni'a paper'o. Tamen neni'o'n mal'pli apati'a'n, mal'pli energi'a'n ol li'a'j'n si'n'ten'o'n kaj mien'o'n mi iam vid'is. Rekt'a'spin'e li sid'is, kun man'o sur ĉiu genu'o, dum la okul'o'j fiks'rigard'is la nud'a'n kontraŭ'a'n mur'o'n, tiel sorĉ'it'e per iu absorb'ig'a pens'ad'o ke li mal'konsci'is pri mi'a ĉe'est'o, kvankam la pord'o star'is apert'e kaj mi'a'j mov'o'j nepr'e ne est'is sen'bru'a'j. Li'a vizaĝ'o du'on'e for'turn'iĝ'is sed mi aprob'is la gust'o'n de la kurac'ist'o ĉar la profil'o kiu'n mi vid'is dispon'is ĉiu'j'n trajt'o'j'n de bel'ec'o aparten'ant'a'j'n al li'a miks'it'a ras'o. Li est'is pli kvarteron'a ol mulat'a, hav'is Saksajn trajt'o'j'n, Hispan'a'n haŭt'kolor'ad'o'n mal'hel'ig'it'a'n pro mal'ŝirm'o, roz'kolor'a'j'n lip'o'j'n kaj vang'o'j'n, krisp'a'n har'ar'o'n kaj okul'o'j'n plen'a'j'n je tiu pasi'a melankoli'o kiu en tia'j hom'o'j ŝajn'as ĉiam star'ig'i mut'a'n protest'o'n kontraŭ la mal'observ'it'a leĝ'o ili'n kondamn'int'a ek'de ili'a nask'iĝ'hor'o. Kio'n li pov'us pri'pens'ad'i? La mal'san'a knab'o sakr'is kaj delir'is; mi rapid'et'is tie'n kaj tie'n; paŝ'son'o'j preter'pas'is la pord'o'n; sonor'il'o'j son'is; kaj la konstant'a muĝ'ad'o de arme'a'j ĉar'eg'o'j supr'e'n'ven'is ek'de la strat'o; tamen li ne ek'mov'iĝ'is. Mi jam vid'is nigr'a'j'n hom'o'j'n spert'ant'a'j'n tio'n kio'n oni nom'as "la nigr'a paŭt'ad'o" kiam, dum tag'o'j, ili nek rid'et'is, nek parol'is, apenaŭ manĝ'et'is. Sed ĉi tio est'is pli ol tio ĉar la vir'o ne medit'ad'is pasiv'e pri iu et'a mal'ĝoj'o. Li ŝajn'is vid'i ĉio'absorb'ig'a'n fakt'o'n aŭ fantazi'o'n registr'it'a'n sur la mur'o rest'int'a blank'aĵ'o por mi. Mi sci'vol'is ĉu tem'as pri iu profund'a mis'far'o aŭ mal'ĝoj'o viv'ten'it'a per memor'ad'o kaj sen'pov'a bedaŭr'o? ĉu li lament'as la mort'int'a'n mastr'o'n al kiu li rest'as lojal'a ĝis la fin'o? ĉu for'rab'as du'on'o'n el la dolĉ'ec'o de tiu liber'ec'o nun li'a, la sci'o ke iu kar'ul'o de li ankoraŭ kuŝ'as mal'ĝoj'e en la infer'o el kiu li mem eskap'is? Mi'a kor'o varm'iĝ'is pri li kiam mi tiel medit'ad'is. Mi vol'is kon'i kaj konsol'i li'n kaj, re'ag'e al la impuls'o de la moment'o, mi en'ir'is kaj tuŝ'is al li la ŝultr'o'n.
Tuj'eg'e la vir'o mal'aper'is kaj aper'is la sklav'o. La liber'ec'o est'is tro nov'a ben'o por jam efektiv'ig'i si'a'j'n feliĉ'a'j'n ŝanĝ'o'j'n. Dum li salt'e star'iĝ'is, kun la man'o ĉe la tempi'o kaj dir'ant'e obe'em'e, "Jes, S’jorino," for'fuĝ'is ĉia romantik'ec'o kolekt'iĝ'int'a ĉirkaŭ li, post'las'ant'e la plej mal'ĝoj'a'n el ĉiu'j mal'ĝoj'a'j fakt'o'j en viv'ant'a form'o antaŭ mi. Ne nur la vir'ec'o ŝajn'is for'mort'i el li sed ankaŭ la bel'aspekt'o mi'n unu'e al'log'int'a, ĉar, kiam li al'turn'iĝ'is, mi vid'is la makabr'a'n vund'o'n mal'ferm'int'a'n al li vang'o'n kaj frunt'o'n. Du'on'e re'san'ig'it'e, ĝi ne plu est'is pans'bend'it'a sed kun'ten'it'a per stri'o'j de tiu tra'vid'ebl'a plastr'o kiu'n mi neniam vid'as sen ek'trem'i kaj spert'i en la mens'o rapid'a'j'n memor'aĵ'o'j'n pri la scen'o'j al kiu'j ĝi rilat'as. Part'o de li'a nigr'a har'ar'o est'is for'tond'it'a kaj unu okul'o preskaŭ ferm'iĝ'is. Dolor'o tiel distord'is kaj la kruel'a sabr'o'tranĉ'aĵ'o tiel difekt'is tiu'n part'o'n de li'a vizaĝ'o ke, kiam mi ĝi'n vid'is, mi spert'is la sent'o'n ke bel'eg'a medal'o subit'e renvers'iĝ'is, vid'ig'ant'e al mi eg'e pli impon'a'n ekzempl'o'n pri hom'a'j sufer'ad'o kaj mal'bon'fart'o ol la bronz'a mal'liber'ul'o de Mikel-Anĝel'o. Subit'eg'e, per'e de unu el tiu'j ne'klar'ig'ebl'a'j proced'o'j oft'e lern'ig'ant'a'j al ni kiom mal'mult'e ni ni'n kompren'as, mi'a cel'o ŝanĝ'iĝ'is. Tial, kvankam unu'e mi en'ir'is dezir'ant'e konsol'i, kiel amik'in'o, mi nun nur ordon'is, kiel mastr'in'o.
"Bon'vol'u mal'ferm'i tiu'j'n fenestr'o'j'n. Tiu vir'o bezon'as pli da aer'o."
Li tuj obe'is kaj, dum mal'rapid'e li supr'e'n'ŝov'is la mal'bon'vol'a'n klap'o'n, la bel'aspekt'a profil'o de'nov'e turn'iĝ'is ĝis mi kaj de'nov'e ek'posed'is mi'n tiel fort'e mi'a origin'a sent'o ke sen'vol'e mi dir'is:
"Mi dank'as vi'n."
Ebl'e est'is fantazi'o mi'a, sed ŝajn'is al mi ke la rigard'o'n de kun'miks'it'a'j surpriz'o kaj riproĉ'o kiu'n li direkt'is al mi en'est'is ankaŭ spur'o de dank'em'a plezur'o. Sed li dir'is, en tiu ton'o de sen'anim'a humil'ec'o kiu'n lern'as tiel baldaŭ tiu'j kompat'ind'ul'o'j:
"Mi ne ’stas blank'ul'o, S’jorino. Kontraband'ul'o mi ’stas."
"Jes, tio'n mi sci'as. Sed kontraband'ul'o est'as liber'a hom'o kaj vi'n mi tut'kor'e gratul'as."
Tio plaĉ'is al li. Li'a vizaĝ'o ek'bril'is, li'a'j ŝultr'o'j kvadrat'iĝ'is. Li lev'is la kap'o'n kaj al'ven'ig'is al mi rekt'a'lini'a'n rigard'o'n, dum li dir'is vigl'e:
"Dank’ al vi, S’jorino. Ĉu ’stas plu'aĵ'o por far'i por vi?"
"D-ro Frank'o propon'is ke vi help'u mi'n pri tiu vir'o, ĉar est'as mult'a'j pacient'o'j kaj mal'mult'a'j fleg'ist'in'o'j aŭ help'ant'o'j. Ĉu vi jam hav'is la febr'o'n?"
"Ne, S’jorino."
"Ili dev'int'us antaŭ'pens'i pri tio kiam ili al'port'is li'n ĉi-tie'n. Ne taŭg'as ke vund'o'j kaj febr'o'j kun'est'u. Mi entrepren'os vi'n trans'lok'ig'i."
Li el'ig'is subit'a'n rid'o'n. Se li est'int'us blank'ul'o mi nom'int'us tio'n mal'estim'a. Pro tio ke li est'is plur'a'j'n nuanc'o'j'n pli mal'hel'a ol mi, ebl'e mi dev'int'us juĝ'i ĝi'n nur impertinent'a aŭ almenaŭ mal'dec'a.
"Ne grav'as, S’jorino. Mi prefer'as est'i ĉi-supr'e kun la febr'o ol mal'supr'e kun tiu'j nigr'ul'o'j. Kaj ne ’stas ali'a lok'o por mi."
Kompat'ind'ul'o! Tio prav'is. Neni'a mal'san'ul'ej'a fak'o bon'vol'us li'n akcept'i kaj li'n en'lit'ig'i apud la plej mizer'aĉ'a blank'haŭt'a pacient'o. Sam'e kiel la vespert'o de la Ezop'a fabl'o li aparten'is al neni'u el la du ras'o'j. La fier'ec'o de unu kaj la sen'help'ec'o de la ali'a li'n re'ten'is en sol'ec'a ŝveb'ad'o en la krepusk'o al'ven'ig'it'a per grand'a pek'o por super'ombr'i la tut'a'n land'o'n.
"Vi rest'u tial. Mi eg'e prefer'as vi'n ol mi'a'n pigr'a'n Joĉjon. Sed ĉu vi sufiĉ'e bon'san'as kaj fortik'as?"
"M’ opini'as pov'i taŭg'i, S’jorino."
Li parol'is kun spec'o de pasiv'a konsent'o, kvazaŭ grav'us nur iom'et'e se li mal'kapabl'us kaj se li kapabl'us tio ĝoj'ig'us preskaŭ neniu'n.
"Jes, ankaŭ mi sam'opini'as. Kiel mi nom'u vi'n?"
"Boĉjo, S’jorino."
Ĉiu vir'in'o hav'as apart'e ŝat'at'a'n kapric'o'n. Unu el mi'a'j kapric'o'j est'as lern'ig'i mem'respekt'o'n al la vir'o'j trakt'ant'e ili'n respekt'em'e. Toĉjo, Riĉjo kaj Heĉjo taŭg'us inter vir'o'j kiu'j'n feliĉ'ig'as tia'j mal'long'ig'o'j. Tamen al'parol'i tiu'manier'e vir'o'j'n sufiĉ'e aĝ'a'j'n por est'i mi'a patr'o ne konven'is al mi'a'j mal'nov'temp'a'j koncept'o'j pri dec'o. Tiu "Boĉjo" neniam taŭg'us. Mi tiel facil'e nom'int'us la kapel'an'o'n "Guĉjo" kiel nom'i mi'a'n tragik'aspekt'a'n kontraband'ul'o'n per vort'o tiel fort'e kun'lig'it'a al kajt'o'vost'o.2
"Kio est'as vi'a ali'a nom'o?" mi demand'is. "Plaĉ'as al mi nom'i mi'a'j'n help'ant'o'j'n per ili'a'j famili'nom'o'j anstataŭ per ili'a'j bapt'o'nom'o'j."
"Mi hav'as n’ni'a'n ceter'a'n, S’jorino. Ni hav'as la nom'o'j'n de ni'a'j mastr'o'j. Ali'e ni sen'nom'iĝ'as. Mi'a mastr'o mort'is kaj mi vol'as konserv'i sur mi n’ni'o'n de li."
"Nu, mi nom'u vi'n Roberto kaj pet'as ke vi plen'ig'u ĉi tiu'n kruĉ'o'n por mi, se vi bon'vol'as."
Li for'ir'is. Tamen malgraŭ la tut'a mal'sovaĝ'a obe'ad'o kiu'n antaŭ'e lern'ig'is al li jar'o'j da servitud'o, mi sukces'is percept'i ke ankoraŭ ne venk'iĝ'is la fier'a spirit'o kiu'n li'a patr'o trans'met'is al li ĉar la rigard'o kaj la gest'o per kiu'j li mal'agnosk'is la mastr'a'n nom'o'n est'is pli efik'a deklar'o pri sen'de'pend'ec'o ol pov'int'us verk'i iu ajn orator'o de la kvar'a de juli'o.3
Ni kun'pas'ig'is mal'kutim'a'n semajn'o'n. Roberto nur mal'oft'e el'ir'is si'a'n ĉambr'o'n escept'e por plen'um'i mi'a'j'n ir'task'o'j'n. Kaj mi mal'liber'iĝ'is la tut'a'n tag'o'n, oft'e la tut'a'n nokt'o'n, apud la lit'o de la Sud'ul'o. La febr'o si'n for'brul'ig'is rapid'e ĉar en'est'is la febl'a'n korp'o'fram'o'n de tiu mal'jun'a jun'ul'o ver'ŝajn'e mal'mult'e da vital'ec'o por ĝi'n nutr'i. Laŭ la mal'kaŝ'aĵ'o'j el'ir'int'a'j'n li'a'j'n sen'konsci'a'j'n lip'o'j'n, li'a viv'o nombr'iĝ'is inter la plej mal'virt'a'j. En pli ol unu foj'o Roberto li'n silent'ig'is aŭtoritat'e kiam mi'a'j pli mild'a'j klopod'o'j ne sukces'is kaj blasfem'a'j fantazi'aĵ'o'j aŭ fi'vort'a'j kant'aĉ'o'j ruĝ'ig'is mi'a'j'n vang'o'j'n kaj al'ven'ig'is sur la vizaĝ'o'n de Roberto mien'o'n de naŭz'o. La kapitan'o est'is ĝentleman'o laŭ la ĝeneral'a mond'o'taks'o sed laŭ mi'a opini'o la ĝentleman'o est'is mi'a kontraband'ul'o. Mi est'is fanatik'ul'in'o kaj tio klar'ig'as tia'n gust'o'depravaci'o'n, mi esper'as. Mi neniam star'ig'is demand'o'j'n al Roberto pri li mem, sent'ant'e ke ie en li trov'iĝ'as punkt'o ankoraŭ tro dolor'a por toler'i la plej et'a'n tuŝ'ad'o'n. Pro li'a'j lingv'aĵ'o, manier'o kaj inteligent'ec'o tamen mi inferenc'is ke li'a haŭt'kolor'o akir'is al li la kelk'a'j'n avantaĝ'o'j'n ating'ebl'a'j'n por vigl'a'mens'a, bon'e traktat'a sklav'o. Silent'a, serioz'a kaj pens'em'a tamen eg'e help'em'a est'is mi'a kontraband'ul'o; feliĉ'a pro la libr'o'j kiu'j'n mi al'port'is al li, fidel'a pri la plen'um'o de la task'o'j pri kiu'j mi li'n respond'ec'ig'is, dank'em'a pro la amik'ec'o kiu'n mi ne pov'is ne sent'i kaj el'montr'i al li. Oft'e mi dezir'eg'is demand'i kiu cel'o ali'ig'is tiel vid'ebl'e li'a'n aspekt'o'n per tiel ĉiu'tag'e pli'pez'iĝ'ant'a mal'ĝoj'o. Sed mank'is al mi kuraĝ'o kaj neni'u ali'a hav'is la temp'o'n nek la dezir'o'n spion'um'i pri la pas'int'ec'o de tiu specimen'o de branĉ'o de la kavalir'ec'a'j "U.F.V."-oj.4
En la sep'a nokt'o D-ro Frank'o propon'is ke est'us bon'e ke iu ceter'a krom la ĝeneral'a gard'ist'o de la fak'o rest'u kun la kapitan'o ĉar pov'us est'i li'a last'a. Kvankam mi jam pas'ig'is tie la plej grand'a'n part'o'n de la du antaŭ'a'j nokt'o'j, kompren'ebl'e mi bon'vol'e konsent'is rest'i, ĉar tiu'j scen'o'j en'hav'as strang'a'n fascin'ad'o'n kiu forges'ig'as lac'iĝ'o'n kaj mal'konstat'ig'as tim'o'n ĝis la for'pas'o de la kriz'o.
"Hav'ig'u al li akv'o'n dum li kapabl'os trink'i kaj se li fal'os en natur'a'n dorm'ad'o'n, tio pov'us li'n sav'i. Mi re'ven'os li'n ek'kontrol'i je nokt'o'mez'o kiam okaz'os ver'ŝajn'e kelk'a'j ŝanĝ'o'j. Neni'o krom dorm'ad'o aŭ mirakl'o li'n tra'viv'ig'os nun. Bon'a'n nokt'o'n!"
For'ir'is la kurac'ist'o kaj, manĝ'ant'e tut'a'n man'plen'o'n da vin'ber'o'j, mi mal'pli'hel'ig'is la lamp'o'n, mal'sek'ig'is la kap'o'n de la kapitan'o kaj sid'iĝ'is sur mal'mol'a'n taburet'o'n por komenc'i mi'a'n vaĉ'o'n. La kapitan'o kuŝ'is kun li'a varm'a marasm'a vizaĝ'o turn'it'a ĝis mi, plen'ig'ant'e la aer'o'n je si'a venen'a spir'ad'o, murmur'ant'e febl'e, kun lip'o'j kaj lang'o tiel sek'eg'a'j ke la plej raci'a'n parol'ad'o'n oni nur mal'facil'e pov'int'us kompren'i. Roberto kuŝ'is etend'iĝ'int'e sur si'a lit'o en la intern'a ĉambr'o kies port'o star'is du'on'apert'e por ke freŝ'a tra'blov'o ven'ant'a ek'de li'a mal'ferm'it'a fenestr'o for'port'u tra la mi'a la febr'o'haladz'o'j'n. Mi nur mal'facil'e vid'is long'a'n mal'hel'a'n figur'o'n kaj pli hel'a'n vizaĝ'o'profil'o'n kaj, hav'ant'e neni'o'n por far'i en tiu moment'o, ek'medit'ad'is pri tiu strang'a kontraband'ul'o kiu, ver'ŝajn'e, eg'e alt'taks'is si'a'n liber'ec'o'n, tamen sent'is neni'a'n urĝ'o'n ĝi'n gust'um'i. D-ro Frank'o jam propon'is li'n antaŭ'e'n'send'i al pli sekur'a'j loĝ'ej'o'j, tamen li respond'is, "Ne, dank'o'n, S’jor'o," tiam for'ir'is por en'fal'i unu el tiu'j nigr'a'j humor'o'j si'a'j kiu'j komenc'is mi'n perturb'i ĉar mi dispon'is neni'a'n pov'o'n ili'n mal'pli'pez'ig'i. Dum mi sid'is aŭskult'ant'e la horloĝ'o'j'n de la ni'n ĉirkaŭ'ant'a'j preĝ'ej'o'spajr'o'j, mi distr'iĝ'is plan'ant'e la est'ont'ec'o'n de Roberto sam'e kiel mi oft'e plan'is la mi'a'n kaj jam dis'don'is al li mal'avar'a'n man'plen'o'n da atut'o'j per kiu'j entrepren'i ĉi tiu'n viv'o'lud'o'n ĝis nun tiel kruel'e mal'bon'fart'int'a'n por li kiam raŭk'a sufok'it'a voĉ'o al'vok'is:
"Lucin'o!"
Est'is la kapitan'o kaj iu nov'a terur'o ŝajn'is li'n est'i provizor'e pli'fort'ig'int'a.
"Jes, jen est'as Lucin'o," mi respond'is, esperant'e li'n trankvil'ig'i post'sekv'ant'e li'a'n fantazi'o'n, ĉar li'a'n vizaĝ'o'n mal'sek'ig'is la humid'aĉ'a akv'ec'o tie'a kaj li'a'n korp'o'fram'o'n sku'ad'is la nervoz'a trem'ad'o oft'e antaŭ'ir'ant'a la mort'o'n. Li'a'j mal'hel'a'j okul'o'j fiks'e cel'is mi'n, dilat'iĝ'ant'e kun mistifik'it'a rigard'o de ne'kred'em'o kaj koler'o, ĝis li ek'parol'is feroc'e:
"Tio est'as mensog'o! Ŝi mort'is. Kaj ankaŭ Boĉjo, damn'u li'n!"
Ek'konsci'int'e ke mal'sukces'as parol'ad'o, mi komenc'is kant'i la trankvil'a'n melodi'o'n oft'e antaŭ'e mild'ig'int'a'n tia'n delir'o'n, sed apenaŭ tra'pas'is mi'a'j'n lip'o'j'n la lini'o,
"Vid'u afabl'a'n pacienc'o'n rid'et'i pri dolor'o," kiam li man'kapt'is mi'a'n pojn'o'n, flustr'ant'e kiel hom'o spert'ant'a mortal'a'n tim'o'n:
"Silent'u! Antaŭ'e ŝi kant'is tiu'manier'e al Boĉjo sed mal'konsent'is kant'i al mi. Mi ĵur'is vip'pel'i la diabl'o'n el ŝi kaj mi plen'um'is la ĵur'o'n. Sed, ek'sci'u, ke antaŭ ol tranĉ'i al si la gorĝ'o'n ŝi promes'is mi'n hant'i kaj tiu'n promes'o'n ŝi nun plen'um'as!"
Li fingr'e'indik'is i'o'n mal'antaŭ mi kun aspekt'o de tiel pal'a mal'ĝoj'o ke sen'vol'e mi ek'rigard'is trans'ŝultr'o'n kaj ek'salt'et'is kvazaŭ vid'int'e ver'a'n fantom'o'n; ĉar, el'gvat'ant'a'n la mal'hel'o'n de tiu intern'a ĉambr'o, mi vid'is ombr'a'n vizaĝ'o'n ĉirkaŭ'it'a'n de nigr'a har'ar'o kaj percept'is sub'e, ĉe-gorĝ'e, iu'n skarlat'aĵ'o'n. Post minut'o mi ek'konsci'is ke tem'is nur pri Roberto kiu antaŭ'e'n'klin'iĝ'is ek'de la pied'o de si'a lit'o, en'volv'it'e en griz'a arme'kovr'il'o kaj el'montr'ant'e super ĝi part'o'n de si'a ruĝ'a ĉemiz'o, dum li'a long'a har'ar'o el'star'is dorm'taŭg'it'e. Sed kia strang'a mien'o sur'sid'is li'a'n vizaĝ'o'n! La sen'difekt'a flank'o al'front'is mi'n, fiks'it'e kaj sen'mov'e sam'e kiel kiam mi unu'a'n foj'o'n ĝi'n observ'is—mal'pli absorb'it'e nun, tamen pli intens'a. Li'a'j okul'o'j bril'et'is, li'a'j lip'o'j dis'apart'iĝ'is kiel tiu'j de hom'o aŭskult'ant'a per ĉiu sens'o. Li'a tut'a aspekt'o pens'ig'is mi'n pri ĉas'hund'o al kiu la vent'o al'port'is la odor'o'n de ne antaŭ'e atend'it'a pred'o.
"Ĉu vi kon'as li'n, Roberto? Ĉu li parol'as pri vi?"
"Mi'a Ĉ’el'o, ne, S’jorino. Ĉiu'j ili posed'as du'on'dek'du'o'n da Boĉjoj. Mi nur vek'iĝ'is ĉar mi aŭd'is mi'a'n nom'o'n. Tem'as nur pri tio."
Li parol'is tre natur'e kaj re'kuŝ'iĝ'is dum mi re'ven'is al mi'a zorg'at'o, supoz'ant'e tiu'n paroksism'o'n li'a last'a. Sed post ceter'a hor'o mi rimark'is esper'ig'a'n ŝanĝ'o'n. La trem'o moder'iĝ'is, la mal'varm'a ŝvit'o mal'aper'is, li'a spir'ad'o est'is pli konstant'a, kaj Dorm'ad'o, la san'ig'ist'o, mal'supr'e'n'ven'is por sav'i li'n aŭ li'n for'konduk'i delikat'mov'e. D-ro Frank'o al'ven'is kontrol'i li'a'n kondiĉ'o'n je nokt'o'mez'o, pet'is ke mi ten'u la ĉambr'o'n mal'varm'a kaj trankvil'a kaj ne forges'u dev'ig'i la kapitan'o'n trink'i special'a'n medikament'o'n tuj post li'a vek'iĝ'o. Eg'e sen'zorg'ig'it'e, mi kuŝ'ig'is la kap'o'n sur la brak'o'j'n, mal'komfort'e inter'fald'it'a'j'n sur la tabl'et'o, kaj juĝ'is mi'n pret'a plen'um'i unu el tiu'j hero'aĵ'o'j kiu'j'n sci'pov'ig'as long'a ekzerc'ad'o—"unu'okul'a'n dorm'ad'o'n"—kiel ni kutim'as dir'i: du'on'dorm'et'ad'o'n dum kiu dorm'as ĉiu'j sens'o'j krom la aŭd'o. La plej minimum'a murmur'o aŭ mov'o ĝi'n inter'romp'os kaj re'vigl'ig'os oni'a'n intelekt'o'n, mult'e pli'akr'ig'it'a'n pro la mal'long'a permes'o "ek'star'i en ripoz'o". En la koncern'a nokt'o la eksperiment'o mal'sukces'is ĉar antaŭ'a'j gvat'dev'o'j, izol'iĝ'o kaj mult'a'j mal'trankvil'ig'aĵ'o'j far'is siest'o'j'n danĝer'a'j entrepren'o'j. Ek'vek'iĝ'int'e du'on'dek'du'o'n da foj'o'j en unu hor'o kaj trov'int'e ĉio'n en trankvil'a stat'o, mi fal'ig'is sur'brak'e'n mi'a'n pez'a'n kap'o'n kaj, promes'ant'e somnol'e al mi re'vek'iĝ'i post dek kvin minut'o'j, profund'e ek'dorm'is.
La bat'son'o de mal'alt'voĉ'a horloĝ'o vek'is mi'n ek'salt'e. "Est'as la unu'a hor'o," pens'is mi. Tamen mi eg'e konstern'iĝ'is aŭd'int'e du plu'a'j'n bat'son'o'j'n, kaj kun rimors'a hast'o ek'star'iĝ'is por ek'sci'i ĉu mi'a long'a forges'ad'o okaz'ig'is iu'n difekt'aĵ'o'n. Fort'a man'o kontraŭ'prem'is mi'n sur mi'a'n seĝ'o'n kaj re'ten'is mi'n tie. Est'is Roberto. En la moment'o kiam mi'a rigard'o renkont'is la li'a'n mi'a kor'o komenc'is bat'eg'i kaj tut'e laŭ'long'e de mi'a'j nerv'o'j pik'et'ad'is tiu elektr'a flagr'ad'o antaŭ-anonc'ant'a ne'vid'ebl'a'n danĝer'o'n. Li est'is eg'e pal'a; li'a buŝ'o, kruel'a; ambaŭ okul'o'j plen'is je sombr'a fajr'o, ĉar eĉ la vund'it'a okul'o est'is mal'ferm'it'a nun, des pli sinistr'a pro la profund'a cikatr'o si'n atent'ig'ant'a supr'e kaj sub'e de ĝi. Sed li'a tuŝ'o est'is stabil'a, li'a voĉ'o mal'laŭt'a, dum li dir'is:
"Sid'u trankvil'e, S’jorino. Mi n’ cel'as difekt'i nek tim'ig'i vi'n, s’ ebl'as al mi, sed vi vek'iĝ'is tro fru'e."
"De'las'u mi'n, Roberto. La kapitan'o mov'iĝ'et'as. Mi dev'as doz'i medikament'o'n al li."
"Ne, S’jorino. Vi n’ mov'iĝ'u ’nunuran col'o'n. Rigard'u!"
Re'ten'ant'e mi'n per unu man'o, per la ali'a li lev'is la glas'o'n en kiu mi antaŭ'e las'is la medikament'o'n. Ĝi est'is mal'plen'a.
"Ĉu li jam trink'is ĝi'n?" mi demand'is, pli kaj pli mistifik'it'e.
"Mi ĝi'n for'ĵet'is tra l’ fenestr'o, S’jorino. Li dev'os si'n s’nigi je ĝi."
"Sed kial, Roberto? Kial vi far'is tio'n?"
"Ĉar ke mi mal'am'eg'as li'n."
Ne ebl'is pri'dub'i la ver'o'n de tio. Li'a tut'a vizaĝ'o el'montr'is tio'n dum li parol'is tra fiks'it'a'j dent'o'j kaj lanĉ'is fajr'a'n rigard'o'n en la direkt'o al la sen'konsci'a kapitan'o. Mi sukces'is nur re'ten'i la spir'ad'o'n kaj sen'mien'e li'n fiks'rigard'i, pri'sci'vol'ant'e kiu'n frenez'a'n far'o'n li plen'um'os ven'ont'moment'e. Mi supoz'as ke mi ek'trem'is kaj pal'iĝ'is, kiel vir'in'o'j stult'e kutim'as far'i kiam subit'a danĝer'o ili'n al'front'as, ĉar Roberto liber'ig'is mi'a'n brak'o'n, sid'iĝ'is sur la rand'o'n de la lit'o mi'n antaŭ'star'ant'a kaj dir'is kun mis'aŭgur'a kviet'ec'o kiu mal'varm'ig'is mi'n dum mi vid'is kaj aŭd'is ĝi'n:
"Vi n’ ek'tim'u, S’jorino. Ne klopod'u for'kur'i ĉar ke l’ pord'o ’stas ŝlos'it'a kaj la ŝlos'il'o ’stas en mi'a poŝ'o. N’ ek'kri'u, ĉar ke neces'us al vi kri'ad'i long'a'n temp'o'n, kun mi'a man'o sur vi'a buŝ'o, antaŭ ol k’ oni aŭd'us vi'n. Rest'u sen'mov'e kaj mi dir'u al vi kio'n mi ’stas far'ont'a."
"Sinjor'o Jesuo help'u ni'n! Febr'o li'n ating'is en subit'a per'fort'a manier'o, kaj li'a kap'o sen'cerb'um'iĝ'as. Mi dev'as indulg'i li'n ĝis kiam al'ven'os iu." Cel'ant'e plen'um'i tiu'n rapid'a'n decid'o'n mi pen'ad'is dir'i, tut'e trankvil'e:
"Mi rest'os sen'mov'e kaj aŭskult'os vi'n. Sed bon'vol'u mal'ferm'i la fenestr'o'n. Kial vi ĝi'n ferm'is?"
"Mi b’daŭr'as ne pov'i far'i tio'n, S’jorino. Se m’ far'us tio'n, vi tra'salt'us ĝi'n aŭ ek'kri'eg'us kaj m’ ankoraŭ ne pret'as. Mi ferm'is ĝi'n por vi'n dorm'ig'i. Varm'o vi'n dorm'ig'us pli rapid'e ol iu ajn ceter'a rimed'o mi'a."
La kapitan'o mov'iĝ'et'is kaj murmur'is mal'fort'e, "Akv'o'n!" Instinkt'e mi star'iĝ'is por hav'ig'i iom al li sed la pez'a man'o re'descend'is sur mi'a'n ŝultr'o'n kaj en la sam'a rezolut'a ton'o Roberto dir'is:
"L’ akv'o for'ir'is kun la medikament'o. Las'u li'n al'vok'ad'i."
"Bon'vol'u permes'i ke mi ir'u al li. Li mort'os se oni mal'konsent'as pri'zorg'i li'n."
"Li mort'u! Kaj vi n’ en'miks'iĝ'u en l’ afer'o'n, S’jorino, mi pet'as!"
Malgraŭ li'a mal'laŭt'a ton'o kaj respekt'em'a manier'o, mi vid'is murd'o'n en li'a rigard'o kaj mal'fort'iĝ'is pro tim'o. Tamen la tim'o instig'is mi'n kaj, apenaŭ konsci'ant'e pri mi'a gest'o, mi kapt'is la man'o'j'n mi'n mal'liber'ig'int'a'j'n kaj ek'kri'is:
"Ne, ne! Vi li'n ne mort'ig'u! Mal'nobl'e est'as difekt'i sen'help'ul'o'n. Kial vi mal'am'as li'n? Li ne est'as vi'a mastr'o."
"Li est'as mi'a frat'o."
Mi sent'is tiu'n respond'o'n de kap'o al pied'o, jam ek'kompren'int'e kun svag'a sed sen'erar'a antaŭ'sci'o la baldaŭ anonc'ot'a'n inform'aĵ'o'n. Rest'is al mi unu'nur'a pet'eg'o kaj ĝi'n mi far'is.
"Roberto, dir'u al mi la signif'o'n de ĉio tio. Ne est'ig'u krim'o'n kaj du'on'respond'ec'ig'u mi'n pri ĝi. Est'as pli bon'a rimed'o por ĝust'ig'i mal'ĝust'o'n ol per'fort'o. Mi help'u vi'n mal'kovr'i ĝi'n."
Mi'a voĉ'o trem'et'is dum mi parol'is kaj mi aŭd'is la tim'ig'it'a'n bat'et'ad'o'n de mi'a kor'o. Ankaŭ li aŭd'is ĝi'n kaj se iam far'et'o mi'a gajn'is kar'ec'o'n aŭ respekt'o'n de li, li'a memor'ad'o pri ĝi help'is mi'n tiam. Li mal'supr'e'n'rigard'is, ŝajn'is star'ig'i demand'o'n al si. Mi ne sci'as kio ĝi est'is, sed la respond'o mi'n favor'is ĉar kiam la rigard'o de'nov'e lev'iĝ'is li'a'j okul'o'j est'is morn'a'j sed ne sen'esper'a'j.
"Mi jes ja rakont'os l’ afer'o'n al vi, S’jorino. Sed kompren'u, tio ne ŝanĝ'os la situaci'o'n. La ’nab'o ’partenas al mi. Mi las'os al Ni'a S’jor'o la ŝanc'o'n for'pren'i li'n unu'e. Se Li mal'konsent'os, konsent'os mi."
"Ho, ne! Memor'u ke li est'as vi'a frat'o."
Mal'saĝ'a el'dir'aĵ'o. Tio'n mi konsci'is jam dum ĝi tra'ir'is mi'a'j'n lip'o'j'n ĉar nigr'a mal'rid'et'o kun'amas'iĝ'is sur la vizaĝ'o de Roberto kaj li'a'j fort'a'j man'o'j ferm'iĝ'is en fi'aspekt'a spec'o de re'ten'gest'o. Sed li ne tuŝ'is la kompat'ind'a'n anim'ul'o'n anhel'ant'a'n tie mal'antaŭ li, kontent'iĝ'ant'e, ŝajn'e, las'i ĉes'ig'i la viv'o'n al tiu la mal'rapid'a'n sufok'ad'o'n de la sen'aer'a ĉambr'o.
"Ne pov'as okaz'i k’ mi forges'u tio'n, S’jorino, kiam mi pens'as nur pri tio dum la tut'a s’majn'o. Mi re'kon'is li'n kiam ili li'n en'port'is kaj jam mult'e antaŭ nun ’stus far'int'a tio'n krom ke mi dezir'is demand'i kie ’stas Lucin'o. Li sci'as. Li jam dir'is tio'n hodiaŭ'vesper'e. Kaj nun neces'as k’ li fin'viv'u."
"Kiu est'as Lucin'o?" mi demand'is rapid'e, cel'ant'e ten'i li'a'n mens'o'n sur iu ajn mal'murd'a pens'ad'voj'o.
Kun unu el la rapid'a'j ŝanĝ'o'j komun'e ekzist'ant'a'j en miks'it'a temperament'o kiel li'a, respond'e al mi'a demand'o la profund'a'j okul'o'j de Roberto plen'iĝ'is, la fiks'ten'it'a'j man'o'j stern'iĝ'is antaŭ li'a vizaĝ'o, kaj mi aŭd'is nur la hezit'ant'a'j'n vort'o'j'n:
"Mi'a edz'in'o. Li for'pren'is ŝi'n."
En tiu moment'o ĉiu tim'em'o glut'iĝ'is en brul'ant'a indign'o pri la mis'far'o kaj nepr'a kompat'o'tajd'o por la sen'esper'ul'o tiel tent'at'a ek'venĝ'i ofend'o'n por kiu nur tio ĉi ŝajn'is la sol'a kompens'o. Ne plu est'is sklav'o aŭ kontraband'ul'o, neni'a gut'o da nigr'a sang'o difekt'is li'n al'front'e al mi'a taks'ad'o. Anstataŭ'e sen'lim'a kompat'o en mi sopir'is li'n sav'i, help'i, konsol'i. Vort'o'j ŝajn'is tiel sen'pov'a'j ke neni'a'j'n mi propon'is. Mi nur met'is la man'o'n sur li'a'n sufer'ant'a'n kap'o'n, vund'it'a'n, sen'hejm'a'n, sub'e'n'klin'iĝ'int'a'n pro mal'ĝoj'o kiu'n mi ne sci'pov'is kurac'i kaj delikat'tuŝ'e glat'ig'is la dum long'e neglekt'it'a'n har'ar'o'n, sam'temp'e sci'vol'ant'e kompat'e kie est'as la edz'in'o dev'int'a am'i tiel bon'e tiu'n bon'kor'a'n vir'o'n.
La kapitan'o ĝem'is de'nov'e kaj flustr'e dir'is "Aer'o'n!" sed mi ne ek'mov'iĝ'is. Di'o mi'n pardon'u! En tiu moment'o mi mal'am'is li'n kiel pov'as mal'am'i nur vir'in'o pri'pens'ant'a mis'far'o'n okaz'ig'it'a'n kontraŭ frat'in'vir'in'o. Roberto supr'e'n'rigard'is. Li'a'j okul'o'j de'nov'e sek'is. Li'a buŝ'o aspekt'is sen'ĝoj'e. Mi vid'is tio'n, dir'is: "Rakont'u al mi pli long'e." Kaj li rakont'is, ĉar kompat'o est'as donac'o kiu'n pov'as hav'ig'i la plej mal'riĉ'a'j, kiu'n pov'as antaŭ'e'n'klin'iĝ'i por ricev'i la plej fier'a'j.
"Vi kompren'u, S’jorino, li'a patr'o—mi rajt'us dir'i ni'a patr'o se mi n’ hont'us pr’ ili ambaŭ—li'a patr'o mort'is antaŭ du jar'o'j kaj post'las'is ni'n ĉiu'j'n al S’jor'o Nedo—tie li nun kuŝ'as, tiam li ’stis dek'ok'jar'a. Ĉiam li m’lam'is mi'n, mi tiom ’spekt'as kiel Old'a Mast’o. Li ne. Li hav'as nur la hel'a'j'n haŭt'o'n kaj har'ar'o'n de li. Old'a Mast’o ’stis bon'vol'a por ni ĉiu'j, precip'e por mi, kaj aĉet'is Lucin'o'n de ĉe l’ najbar'a grand'bien'o tie for en Sud-Karolin'o kiam l’ ek'sci'is ke ŝi plaĉ'as al mi. M’ edz'iĝ'is kun ŝi kiel ebl'e plej bon'e. Ne ’stis mult'e sed ni fidel'is unu pri l’ ali'a ĝis kiam S’jor'o Nedo hejm'e'n're'ven'is post unu jar'o kaj ’nferigis la viv'o'n de ni ambaŭ. Li for'send'is mi'a'n mal'jun'a'n patr'in'o'n al G’orgi'o por k’ ŝi el'uz'iĝ'u tie en li'a riz'marĉ'o. Li trov'is mi'n kun mi'a bel'a Lucin'o kaj kvankam ke S’jorino la Jun'a plor'is kaj k’ mi pet'eg'is li'n sur'genu'e kaj k’ Lucin'o for'kur'is, li malbo’vol'is kompat'i ni'n. Li rev’nigis ŝi'n kaj—ŝi'n pren'is."
"Ho, kio'n vi far'is?" mi kri'eg'is, varm'a pro sen'help'a'j dolor'o kaj pasi'o.
Kiel la ofend'eg'it'a kor'o de la vir'o supr'e'n'ven'ig'is fajr'a'n sang'o'n en li'a'n vizaĝ'o'n kaj profund'ig'is la ton'o'j'n de li'a impet'a voĉ'o dum li etend'is brak'o'n trans la lit'o'n, dir'ant'e kun eg'e signif'o'plen'a gest'o:
"Mi du'on'mort'ig'is li'n tiam kaj ĉi-nokt'e mi fin'plen'um'os la task'o'n."
"Jes, jes, sed daŭr'ig'u nun. Kio okaz'is post'e?"
Li direkt'is al mi rigard'o'n kompren'ig'ant'a'n ke neni'a blank'haŭt'ul'o pov'int'us sent'i pli profund'a'n mal'honor'o'n memor'ant'e kaj konfes'ant'e tiu'j'n last'a'j'n far'o'j'n de frat'a opres'ad'o.
"Ili vip'bat'is mi'n ĝis kiam ke mi n’ plu pov'is mi'n ek'star'ig'i. Tiam ili for'vend'is mi'n pli for'e'n en la Sud'o. Je ni'a komenc'a renkont'iĝ'o vi s’poz'is mi'n blank'ul'o. Rigard'u ĉi-tie'n!"
Kun subit'a tord'iĝ'o li apart'ig'is si'a'n ĉemiz'o'n ŝir'gest'e de kol'o al tali'o kaj vid'ig'is al mi sur si'a'j fort'a'j brun'a'j ŝultr'o'j profund'e plug'it'a'j'n sulk'o'j'n, vund'o'j'n kiu'j, kvankam re'san'ig'it'a'j'n, est'is por mi la plej terur'a'j de tiu dom'o. Mi ne kapabl'is parol'i al li kaj, kun la kompat'ind'a dign'o kiu'n grand'a mal'ĝoj'o dispon'ig'as al la plej humil'a sufer'ant'o li fin'rakont'is si'a'n mal'long'a'n tragedi'o'n, dir'ant'e nur:
"Tio ’stas ĉio, S’jorino. Ek'de tiam mi n’niam re'vid'is ŝi'n nek n’niam re'vid'os ŝi'n en la nun'a mond'o. Ebl'e eĉ n’ en la ven'ont'a."
"Sed, Roberto, kial vi supoz'as ke ŝi est'as mort'a? La kapitan'o delir'ad'is kiam li parol'is tiel. Ebl'e li kontraŭ'dir'os si'a'n mal'feliĉ'a'n dir'aĵ'o'n kiam li'a mens'o re'san'iĝ'os. Ne sen'esper'iĝ'u. Ankoraŭ ne rezign'u."
"Ne, S’jorino, mi s’poz'as ke li prav'as. Ŝi ’stis tro fier'a por toler'i tio'n dum mult'e da temp'o. Si'n mort'ig'i ’stas ag'o konform'ant'a al ŝi'a k’raktero. Mi dir'is al ŝi k’ ŝi tiel ag'u se ne ’stus ali'a rimed'o kaj ĉiam Lucin'o obe'is al mi, jes ja. Mi'a kompat'ind'a knab'in'o! Ho, ne ’stis ĝust'a! Ne, nom'e de Di'o, ĝust'a ne ’stis!"
Dum la memor'aĵ'o pri tiu mal'ĝoj'a mal'just'o, tiu du'obl'a funebr'ig'o brul'is en li'a vund'it'a kor'o, star'iĝ'is ek'salt'e la diabl'o kaŭr'ant'a en la sang'o de ĉiu fort'a hom'o. Li met'is la man'o'n sur la frat'a'n gorĝ'o'n kaj, rigard'ant'e la blank'a'n vizaĝ'o'n antaŭ si, murmur'is mal'laŭt'e inter'dent'e:
"Mi las'as li'n for'pas'i tro facil'e. Li spert'as n’ni'a'n suf’rad'o'n en ĉio tio. Ni ne ’stas ankoraŭ egal'a'j. Mi vol'as k’ li re'kon'u mi'n. Mast’o Nedo, jen est'as Boĉjo. Kie ’stas Lucin'o?"
Tra la lip'o'j de la kapitan'o el'ir'is long'a mal'laŭt'a suspir'o. Nur et'a palpebr'um'ad'o indik'is ke li ankoraŭ viv'as. Strang'a silent'o plen'ig'is la ĉambr'o'n dum la pli aĝ'a frat'o ten'is la viv'o'n de la pli jun'a frat'o pend'ant'a en la man'o, hezit'ant'e inter mal'hel'a esper'o kaj mort'ig'a abomen'o. En la ŝtorm'o da pens'ad'o'j kiu'j tra'ir'is mi'a'n cerb'o'n nur unu el ili est'is sufiĉ'e klar'a por instig'i ag'ad'o'n. Mi dev'as mal'ebl'ig'i murd'o'n se mi pov'as. Sed kiel? Kio'n mi pov'as far'i sol'e, en'ferm'it'e kun mort'ant'o kaj frenez'ul'o? Ĉar ĉiu mens'o konsent'int'a nepr'eg'e al iu ajn mal'just'a impuls'o est'as frenez'a dum la impuls'o ĝi'n reg'as. Fortik'o'n mi ne hav'is, nek mult'a'n kuraĝ'o'n, nek temp'o'n nek ruz'o'n kiel taktik'o'n, kaj nur la hazard'o pov'us hav'ig'i help'o'n al mi antaŭ ol la hor'o tro mal'fru'us. Sed almenaŭ unu arm'il'o'n mi dispon'is—lang'o'n—oft'e la plej bon'a'n defend'il'o'n por vir'in'o. Kaj kompat'o, pli fort'a ol tim'o, nask'ig'is en mi la potenc'o'n ĝi'n uz'i. Kio'n mi dir'is nur la Ĉiel'o sci'as—sed cert'e la Ĉiel'o mi'n help'is. Vort'o'j brul'is sur mi'a'j lip'o'j, larm'o'j el'flu'is mi'a'j'n okul'o'j'n, kaj iu bon'far'a anĝel'o instig'is mi'n uz'i la unu'nur'a'n nom'o'n kapabl'a'n halt'ig'i la man'o'n de mi'a aŭskult'ant'o kaj mild'ig'i li'a'n kor'o'n. Ĉar en tiu moment'o mi kred'is plen'anim'e ke Lucin'o daŭr'e viv'as kaj tiu honest'a fid'o est'ig'is en li sam'spec'a'n kred'o'n.
Li aŭskult'is kun la minac'a mien'o de hom'o ĉe kiu provizor'e reg'as brut'a instinkt'o—mien'o kiu mal'nobl'ig'as la vizaĝ'o'n de eĉ la plej grav'a alt'rang'ul'o. Li est'is simpl'a vir'o—mal'riĉ'a, sen'eduk'a, el'pel'it'a, ofend'it'a vir'o. La viv'o dispon'ig'is al li mal'mult'a'j'n ĝoj'o'j'n. La mond'o propon'is al li neni'a'j'n honor'o'j'n, neni'a'n sukces'o'n, neni'a'n hejm'o'n, neni'a'n am'o'n. Kiu'n est'ont'ec'o'n tiu krim'o pov'us difekt'i? Kaj kial li si'n'sen'ig'u je tiu dolĉ'a, kvankam akr'a, mord'aĵ'o nom'iĝ'ant'a venĝ'o? Kiom da blank'ul'o'j, ĝu'ant'e la liber'ec'o'n, kultur'o'n kaj Krist'an'ism'o'n de la tut'a Nov-Angli'o, ne spert'int'us la sam'a'j'n sent'o'j'n kiu'j'n li spert'is tiam? Ĉu mi dev'int'us li'n riproĉ'i pri hom'a angor'o, pri hom'a saŭdad'o al kompens'o, unu'nur'aĵ'o'j nun rest'ant'a'j al li el la ruin'aĵ'o'j de li'a'j mal'mult'a'j mal'mult'valor'a'j esper'o'j? Kiu lern'ig'is al li ke mem'reg'ad'o, si'n'ofer'o est'as kvalit'o'j far'ont'a'j hom'o'j'n mond'o'mastr'o'j kaj ili'n pli'proksim'ig'ont'a'j al Ĉiel'o? Ĉu mi dev'int'us predik'i la bel'ec'o'n de pardon'em'o, la dev'o'n de pi'a sub'met'iĝ'o? Li hav'is neni'a'n religi'o'n, est'is neni'a sankt'ul'ec'a "Onkl'o Toĉjo" kaj la nigr'a ombr'o de sklav'ec'o ŝajn'is mal'hel'ig'i al li la tut'a'n mond'o'n kaj el'bar'i Di'o'n. Ĉu mi dev'int'us li'n avert'i pri pun'o'j kaj juĝ'o'j kaj jur'a'j potenc'o'j? Kio'n li sci'is pri just'ec'o aŭ la kompat'o dev'ant'a mild'ig'i tiu'n sever'a'n virt'o'n kiam ĉiu'n leĝ'o'n, hom'a'n kaj di'a'n, oni romp'is sur li'a fajr'ej'o'ŝton'o? Ĉu mi dev'int'us li'n emoci'i per al'vok'o'j al fil'a dev'o aŭ frat'a am'o? Kia'j'n respond'o'j'n li'a'j al'vok'o'j est'ig'is? Kiu'j'n memor'aĵ'o'j'n pov'ant'a'j'n ili'n nun favor'i patr'o aŭ frat'o antaŭ'e stapl'is en li'a kor'o? Ne. Ĉiu'j tiu'j influ'o'j, tiu'j kun'rilat'o'j montr'iĝ'int'us eg'e pli ol sen'util'a'j se mi est'int'us sufiĉ'e trankvil'a por klopod'i ili'n aplik'i. Trankvil'a mi ne est'is. Tamen instinkt'o, pli subtil'a ol rezon'ad'o, sci'ig'is al mi la sol'a'n sekur'a'n rimed'o'n per kiu konduk'i tiu'n ĉagren'it'a'n anim'o'n el la labirint'o en kiu ĝi palp'ir'ad'is kaj preskaŭ teren'fal'is. Kiam mi paŭz'is, sen'spir'e, Roberto turn'iĝ'is al mi, demand'ant'e, kvazaŭ hom'a'j cert'ig'o'j pov'us pli'fort'ig'i li'a'n fid'o'n je Di'a Ĉio'pov'o:
"Ĉu vi ’pini'as ke, se mi las'as Mast’on Nedon daŭr'e viv'i, S’jor'o Jesuo rev’nigos al mi mi'a'n Lucin'o'n?"
"Tiel cert'e kiel Ni'a Sinjor'o ekzist'as, vi re'renkont'os ŝi'n tie-ĉi aŭ en tiu bel'a post-tie-ĉi kie est'as nek Negr'o nek Blank'ul'o, nek mastr'o nek sklav'o."
Li for'ig'is la man'o'n de sur la gorĝ'o de si'a frat'o, lev'is la rigard'o'n ek'de mi'a vizaĝ'o ĝis la preter'a vintr'a ĉiel'o, kvazaŭ serĉ'ant'e tiu'n ben'it'a'n land'o'n, pli feliĉ'a'n eĉ ol la feliĉ'a Nord'o. Ho ve! est'is la plej mal'hel'a hor'o antaŭ la tag'iĝ'o! Supr'e est'is neni'a stel'o, mal'supr'e neni'a lum'o krom la pal'a bril'et'o de la lamp'o el'montr'ant'a la frat'o'n li'n sen'ĝoj'ig'int'a'n. Kiel blind'ul'o kred'ant'a ke sun'o ekzist'as sed ne pov'ant'a ĝi'n vid'i, li ŝancel'is la kap'o'n, fal'ig'is la brak'o'j'n nervoz'e sur la genu'o'j'n kaj sid'is tie sen'son'e, star'ig'ant'e la demand'o'n jam star'ig'it'a'n en hor'o'j mal'pli mal'hel'a'j ol la nun'a far mult'a'j anim'hav'ul'o'j kies fid'o est'as pli solid'e fiks'it'a ol li'a. "Kie est'as Di'o?" Mi konsci'is ke la tajd'o invers'iĝ'is kaj vigl'e pen'ad'is mal'help'i tiu'n sen'rudr'a'n sav'boat'o'n en'glit'i de'nov'e la kirl'o'akv'o'n en kiu ĝi preskaŭ perd'iĝ'is.
"Mi aŭskult'is vi'n, Roberto. Aŭskult'u mi'n nun kaj aŭd'u tio'n kio'n mi dir'as, ĉar mi'a kor'o plen'as je kompat'o al vi, plen'as je esper'o por vi'a est'ont'ec'o kaj je dezir'o help'i vi'n nun. Mi dezir'as ke vi for'ir'u dis'de ĉi tie, dis'de la tent'o de ĉi tiu lok'o kaj la mal'ĝoj'a'j pens'ad'o'j kiu'j ĝi'n hant'as. Vi jam venk'is vi'n unu'a'n foj'o'n kaj pro tio mi vi'n estim'eg'as ĉar ju pli mal'facil'a la batal'o, des pli glor'a la venk'o. Sed pli sekur'e est'os est'ig'i distanc'o'n inter vi kaj ĉi tiu vir'o. Mi skrib'os leter'o'j'n al vi, hav'ig'os mon'o'n al vi, al'ven'ig'os vi'n al bon'a kar'a Masaĉusec'o por komenc'i nov'a'n viv'o'n tie kiel liber'a hom'o—jes, kaj feliĉ'a hom'o. Ĉar kiam la kapitan'o re'san'iĝ'os, mi ek'sci'os de li kie est'as Lucin'o kaj mov'os ĉiel'o'n kaj ter'o'n por ŝi'n trov'i kaj ŝi'n re'ven'eg'i al vi. Ĉu vi bon'vol'as konsent'i pri tio, Roberto?"
Mal'rapid'e, eg'e mal'rapid'e est'iĝ'is la respond'o, ĉar la cel'o de unu semajn'o, ebl'e de unu tut'a jar'o, ne facil'e flank'e'n'las'iĝ'is en unu hor'o.
"Jes, S’jorino, mi bo’vol'as."
"Bon'eg'e! Nun vi est'as la vir'o kiu mi supoz'is vi'n est'i kaj mi labor'os nom'e de vi kun mi'a tut'a kor'o. Vi bezon'as dorm'ad'o'n, mi'a kar'a kompat'ind'ul'o. For'ir'u, kaj pen'ad'u forges'i. La kapitan'o viv'as kaj vi ankoraŭ evit'as pek'eg'i. Ne, ne rigard'u tie'n. Li'n pri'zorg'os mi. Ven'u, Roberto, nom'e de Lucin'o."
Ni dank'u Ĉiel'o'n pro la sen'mort'ec'o de la am'o! ĉar kiam ĉiu'j ali'a'j rimed'o'j de sav'o mal'sukces'is, er'o de ĉi tiu viv'esenc'a fajr'o mol'ig'is la fer'a'n vol'o'n de la vir'o ĝis kie vir'in'a man'o pov'us ĝi'n fleks'i. Li permes'is ke mi for'pren'u de li la ŝlos'il'o'n, ke mi li'n for'konduk'u mild'a'gest'e ĝis la sol'ec'o kiu est'is nun la plej san'ig'a balsamo kiu'n mi pov'us donac'i al li. Kiam li ating'is si'a'n ĉambr'et'o'n, li fal'is sur si'a'n lit'o'n kaj rest'is tie kvazaŭ lac'ig'it'e per la plej mal'facil'a konflikt'o de si'a viv'o. Mi rigl'is li'a'n pord'o'n, mal'ŝlos'is la mi'a'n, supr'e'n'ŝov'is la fenestr'o'n, ekvilibr'ig'is mi'n per en'spir'o da aer'o, tiam hast'is al D-ro Frank'o. Li re'ven'is kun mi kaj ĝis nov'a tag'iĝ'o ni kun'labor'is sav'ant'e la viv'o'n de unu frat'o kaj pens'ant'e serioz'e pri kiel plej bon'e cert'ig'i la liber'ec'o'n de la ali'a. Kiam la sun'o lev'iĝ'is tiel ĝoj'e kvazaŭ ĝi bril'us nur por feliĉ'a'j hejm'o'j, la kurac'ist'o ir'is ĉe Roberto. Dum unu hor'o mi aŭd'is la murmur'ad'o'n de ili'a'j voĉ'o'j. Unu foj'o'n mi sub'aŭd'is la son'o'n de pez'a'j plor'eg'o'j, tiam, dum interval'o, pi'a'n silent'o'n, kvazaŭ en la sen'son'ec'o tiu bon'far'a vir'o pri'zorg'is ne nur korp'o'n sed ankaŭ anim'o'n. Kiam li for'ir'is, li for'konduk'is Roberto kun si, paŭz'ant'e por sci'ig'i al mi si'a'n intenc'o'n li'n sur'voj'ig'i kiel ebl'e plej baldaŭ sed ne antaŭ ol ni de'nov'e renkont'iĝ'os.
Ili ne plu vid'iĝ'is dum la tut'a tag'o. Ali'a kirurg'o al'ven'is pri'zorg'i la kapitan'o'n, ali'a help'ant'o al'ven'is plen'ig'i la mal'plen'a'n deĵor'ej'o'n. Mi klopod'is ripoz'i sed ne sukces'is ĉar pens'ad'o'j pri la kompat'ind'a Lucin'o ŝancel'is mi'a'n kor'o'n kaj baldaŭ mi star'is de'nov'e ĉe'posten'e, esperant'e kun anksi'ec'o ke mi'a'n kontraband'ul'o'n oni ne jam tro hast'e for'ŝtel'is. Ĵus kiam la nokt'o si'n anonc'is aŭd'iĝ'is frap'et'son'o kaj, mal'ferm'int'e la pord'o'n, mi ek'vid'is Roberton, laŭ'vort'e "vest'it'a'n kaj en ĝust'a mens'o'stat'o". La kurac'ist'o jam anstataŭ'is la ĉifon'a'n komplet'o'n per net'a'j vest'aĵ'o'j kaj post'rest'is de tiu ŝtorm'a nokt'o neni'a indic'o krom pli profund'a'j falt'o'j sur la frunt'o kaj la obe'em'a mien'o de rimors'o'sent'a infan'o. Li ne trans'paŝ'is la sojl'o'n, ne prezent'is al mi la man'o'n, nur for'met'is la kasked'o'n, dir'ant'e, kun perfid'a hezit'o en la voĉ'o:
"Di'o ben'u vi'n, S’jorino. Mi ’stas for'ir'ont'a."
Mi etend'is la man'o'j'n, re'ten'is sekur'e li'a'j'n man'o'j'n.
"Ĝis la re'vid'o, Roberto! Rest'u kuraĝ'kor'a kaj kiam mi hejm'e'n're'ven'os al Masaĉusec'o, ni renkont'iĝ'os en pli ĝoj'a lok'o ol ĉi tiu. Ĉu vi tut'e pret'as, ĉu vi bon'e komfort'as por vi'a vojaĝ'o?"
"Jes, S’jorino, jes. S’jor'o Doktor'o ĉio'n aranĝ'is. Mi ’stas for'ir'ont'a kun amik'o li'a. Mi'a'j dokument'o'j ’stas en bon'ord'o kaj mi ’stas kiel ebl'e plej f’liĉa ĝis kiam mi trov'os..."
Li paŭz'is, tiam daŭr'e parol'is, en'rigard'et'ant'e la ĉambr'o'n:
"Mi f’liĉas pro ke mi n’ far'is tio'n kaj mi dank'as vi'n, S’jorino, pro ke vi mal'help'is mi'n. Mi dank'as plen'kor'e. Mi b’daŭr'as dev'i konfes'i tamen ke mi n’ ĉes'as li'n mal'am'eg'i."
Kompren'ebl'e li mal'am'eg'is li'n. Mal'am'eg'is li'n ankaŭ mi. Ĉar tiu'j erar'em'a'j kor'o'j ni'a'j ne kapabl'as perfekt'iĝ'i en unu'nokt'a temp'o'daŭr'o. Ili bezon'as prujn'o'n kaj fajr'o'n, vent'o'n kaj pluv'o'n, por matur'iĝ'i kaj si'n pret'ig'i por la grand'a rikolt'o'hejm'o. Dezir'ant'e de'turn'i li'a'n pens'ad'o'n, mi met'is et'a'n mon'sum'o'n en li'a'n man'o'n kaj, re'memor'ant'e la magi'o'n de iu special'a libr'et'o, mi trans'don'is al li mi'a'n ekzempler'o'n de ĝi, sur kies mal'hel'a kovr'aĵ'o bril'is blank'lum'e la Virg'a Patr'in'o kaj la Infan'o, de kies viv'o la libr'et'o en'hav'is la grand'a'n histori'o'n. Roberto en'ig'is la mon'o'n en si'a'n poŝ'o'n kun dank'em'a murmur'ad'o, la libr'et'o'n en si'a'n brust'o'n, kun long'a rigard'o kaj trem'ant'a el'dir'ad'o:
"Mi'a'n beb'o'n mi n’niam vid'is, S’jorino."
Mi'a spirit'o kolaps'is tiam. Kaj kvankam mi'a'j okul'o'j est'is tro mal'sek'a'j por vid'i, mi sent'is lip'tuŝ'ad'o'n kontraŭ mi'a'j'n man'o'j'n, aŭd'is la son'ad'o'n de for'ir'ant'a'j pied'o'j, konsci'is ke mi'a kontraband'ul'o jam for'ir'is.
Kiam oni sent'as fort'eg'a'n mal'am'o'n, ju mal'pli oni pri'parol'as la tem'o'n, des pli bon'e est'as. Tial mi registr'u nur tio'n ke la kapitan'o tra'viv'is kaj post iom da temp'o inter'ŝanĝ'iĝ'is kaj ke kiu ajn est'is la koncern'a inter'ŝanĝ'it'o, mi cert'as ke la Reg'ist'ar'o akir'is la plej bon'a'n marĉand'aĵ'o'n. Sed long'e antaŭ ol tio okaz'is mi jam plen'um'is mi'a'n promes'o'n al Roberto, ĉar tuj'eg'e kiam mi'a mal'san'ul'o re'akir'is sufiĉ'a'n memor'pov'o'n por ke mi fid'u li'a'n respond'o'n, mi demand'is sen ĉirkaŭ'parol'ad'o:
"Kapitan'o Fajr'faks'o, kie est'as Lucin'o?"
Kaj tro mal'fort'a por est'i koler'a, surpriz'it'a aŭ mal'sincer'a, li tuj respond'is:
"Mort'int'a, Fraŭl'in'o Dan'o."
"Kaj ŝi si'n mort'ig'is kiam vi vend'is Boĉjon, ĉu?"
"Kiel diabl'o'nom'e vi ek'sci'is tio'n?" li demand'is kun mien'o du'on'rimors'a, du'on'mir'a. Sed mi kontent'iĝ'is kaj dir'is neni'o'n plu'a'n.
Kompren'ebl'e, mi send'is la nov'aĵ'o'n al Roberto, atend'ant'a tie for en sol'ec'a hejm'o—atend'ant'a, labor'ant'a, sopir'ant'a al si'a Lucin'o. La al'send'o preskaŭ romp'is mi'a'n kor'o'n. Sed mal'fort'e est'us prokrast'i, malic'e est'us tromp'i. Tial mi send'is la pez'a'n nov'aĵ'o'n kaj baldaŭ re'ven'is la respond'o: nur tri lini'o'j. Sed mi juĝ'is ke la vir'o jam perd'is la sub'ten'pov'o'n de si'a viv'o.
"M’opini'is ke mi n’ plu vid'os ŝi'n. Mi ĝoj'as ek'sci'i ke ŝi n’ plu spert'as ĝen'o'n. Mi dank'as vi'n, S’jorino. Kaj se ili permes'os tio'n, mi batal'os por vi ĝis ke mi mort'os, kio baldaŭ okaz'u, m’ esper'u."
Ses monat'o'j'n post'e li'a esper'o real'iĝ'is kaj li plen'um'is si'a'n promes'o'n.
Ĉiu'j kon'as la histori'o'n de la atak'o sur Fuort'o-Vagner'o'n. Sed ni ne ankoraŭ lac'iĝ'u re'memor'ant'e kiel ni'a Kvin'dek-Kvar'a, for'konsum'it'e pro tri sen'dorm'a'j nokt'o'j, sen'manĝ'a tag'o kaj marŝ'ad'o sub juli'a sun'o, sturm'is la fuort'o'n kiam la ĉiel'o jam nokt'iĝ'is, al'front'ant'e mult'form'a'n mort'o'n, sekv'ant'e si'a'j'n kuraĝ'a'j'n ĉef'o'j'n tra fajr'a pluv'um'o da kugl'o'j kaj obus'o'j, lukt'ant'e hero'e por "Di'o kaj Provinc'estr'o Andre'o"—kiel la regiment'o en'ir'int'a la batal'o'n sep'cent'hom'e ĝi'n el'ir'is perd'int'e preskaŭ du'on'o'n da tiu'j, kapt'it'a'j, mort'ig'it'a'j aŭ vund'it'a'j, post'las'int'e si'a'n jun'a'n komand'ant'o'n en'ter'ig'ot'a'n, sam'e kiel en antaŭ'a'j epok'o'j, ĉirkaŭ'at'a'n de si'a korp'o'gard'ist'ar'o, lojal'a ĝis la mort'o. Cert'e, la insult'o far'iĝ'as honor'o kaj la larĝ'a tomb'o bezon'as neni'a'n monument'o'n krom la hero'ec'o ĝi'n konsekr'ant'a antaŭ ni'a rigard'o. Cert'e, la kor'o'j li'n am'int'a'j la plej fort'e vid'as tra si'a'j larm'o'j la ŝajn'e mal'feliĉ'a'n perd'o'n ali'iĝ'int'a'n en respekt'ind'a'n venk'o'n. Kaj cert'eg'e, al'juĝ'iĝ'is la ben'o de Di'o kiam li'a lojal'a anim'o respond'is al la Mort'o-al'vok'o: "Sinjor'o, jen mi est'as, kun'e kun la frat'o'j kiu'j'n vi hav'ig'is al mi."
La est'ont'ec'o dev'os kompren'ig'i kiom bon'e tiu batal'o efektiv'iĝ'is; ĉar kvankam Fuort'o-Vagner'o tiam ni'n defi'is, publik'a antaŭ'juĝ'o nun moder'iĝ'as. Tial tra la kanon'fum'o de tiu nigr'a nokt'o la vir'ec'o de la kolor'a ras'o bril'as antaŭ mult'a'j okul'o'j mal'vol'int'a'j vid'i, son'as en mult'a'j orel'o'j mal'vol'int'a'j aŭd'i, venk'as mult'a'j'n kor'o'j'n antaŭ'e mal'vol'int'a'j kred'i.
Kiam al'ven'is la nov'aĵ'o ke ni est'as bezon'at'a'j, neni'u est'is pli feliĉ'a ol mi pro la dev'o ĉes'i instru'i kontraband'ul'o'j'n, la nov'a labor'o kiu'n mi entrepren'int'is, kaj for'ir'i fleg'ad'i "ni'a'j'n knab'o'j'n", kiel mi'a mal'hel'haŭt'a greg'o tiel fier'e nom'um'is la vund'it'o'j'n de la Kvin'dek-Kvar'a. Sent'ant'e pli da kontent'iĝ'o, dum mi sur'met'is mi'a'n grand'a'n antaŭ'tuk'o'n kaj supr'e'n'fald'is mi'a'j'n man'um'o'j'n, ol se mi vestiĝ'us por la maten'a el'lit'iĝ'o de la Prezident'o, mi komenc'is deĵor'i ĉe Mal'san'ul'ej'o Numer'o Dek ĉe Bofort'o. La scen'o est'is eg'e kon'at'a, tamen strang'a, ĉar nur mal'hel'a'j vizaĝ'o'j supr'e'n'rigard'is mi'n ek'de si'a'j lit'aĉ'o'j stern'it'a'j tiel dens'e laŭ la plank'o kaj mank'is al mi la akr'a akĉent'o de mi'a'j Nord'ul'o'j en la pli sen'hast'a'j, pli dolĉ'a'ton'a'j voĉ'o'j ĝoj'e inter'vok'ant'a'j unu la ali'a'n aŭ respond'ant'a'j al mi'a'j demand'o'j per solid'a: "Ni rezign'os n’niam, S’jorino, ĝis kiam mort'os la last'a Sud'ul'o," aŭ "Se ni'a gent'o ’stas liber'a, ni pov'as toler'i l’ dev'o'n mort'i."
Pas'ant'e de lit'o al lit'o, streb'ant'e plen'um'i per unu man'par'o la labor'o'n de almenaŭ tri, iom'post'iom'e, lav'ant'e, manĝ'ig'ant'e, vind'ant'e laŭ la long'a vic'o da zibel'kolor'a'j hero'o'j, kiam mi ating'is la last'a'n soldat'o'n mi re'kon'is en li mi'a'n kontraband'ul'o'n. Li aspekt'is tiel mal'jun'e, tiel el'uz'it'e, tiel mort'e debil'e kaj pal'e, mi neniam li'n re'kon'int'us sen ek'vid'i la profund'a'n cikatr'o'n sur li'a vang'o. Tiu flank'o kuŝ'is supr'e kaj tuj al'tir'is mi'a'n rigard'o'n. Tamen eĉ tiam mi dub'is, tiel aĉ'e li ŝanĝ'iĝ'int'is, ĝis kiam mi'a rigard'o ating'is la ident'ig'il'o'n super li'a kap'o kaj leg'is la nom'o'n: "Roberto Dan'o". Tio kaj trankvil'ig'is kaj afekci'is mi'n ĉar, memor'ant'e ke antaŭ'e li hav'is neni'a'n nom'o'n, mi konsci'is ke li pren'is la mi'a'n. Mi dezir'eg'is ke li parol'u al mi, ke li rakont'u al mi kiel li fart'is ek'de el'ir'i mi'a'n vid'kamp'o'n kaj permes'u ke mi al'port'u al li kelk'a'j'n et'a'j'n serv'o'j'n inter'ŝanĝ'e de la mult'a'j serv'o'j kiu'j'n li jam al'port'is al mi. Sed laŭ'ŝajn'e li dorm'is. Dum mi star'is re'spert'ant'e de'nov'e tiu'n strang'a'n nokt'o'n, vigl'a'mens'a knab'o kuŝ'ant'a sur apud'a lit'o kaj mild'a'gest'e sving'ant'a mal'nov'a'n vent'um'il'o'n super la du lit'o'j mi'n rigard'is kaj dir'is:
"Ŝajn'as ke vi kon'as li'n, ĉu ne, S’jorino?"
"Vi prav'as. Ĉu kon'as li'n vi?"
"Tiel bon'e kiel ebl'is al iu, S’jorino."
"Kial vi dir'as ’ebl'is’, kvazaŭ li jam mort'is kaj for'pas'is?"
"Mi s’poz'as ĉar mi sci'as ke neces'os al li for'pas'i. Li hav'as serioz'a'n vund'o'n en la brust'o kaj sang'as i’tern'e, laŭ l’ kurac'ist'o. Li n’ sufer'as n’niel, nur pli kaj pli mal'pli'fort'iĝ'as ĉiu'n moment'o'n. Mi jam vent’lum'as li'n de long'a temp'o kaj l’ iom'et'e parol'is. Sed nun li n’ plu re'kon'as mi'n. Tial mi s’poz'as ke li ’stas jam preskaŭ fin'for'ir'int'a."
Vid'iĝ'is en la vizaĝ'o de la knab'o tiom da mal'ĝoj'o kaj kar'ec'o ke mi memor'is i'o'n kaj demand'is kun du'obl'ig'it'a interes'iĝ'o:
"Ĉu est'as vi kiu li'n for'ig'is de sur la batal'kamp'o? Oni raport'is al mi pri knab'o kiu preskaŭ perd'ig'is la viv'o'n sav'ant'e tiu'n de si'a kamarad'o."
Mi kuraĝ'as supoz'i ke la jun'ul'o ruĝ'iĝ'is, sam'e kiel far'int'us iu ajn modest'ul'o. Mi ne pov'is vid'i tio'n sed mi aŭd'is li'a'n kontent'a'n rid'kluk'o'n dum li sving'is si'a'n rigard'o'n for de si'a frakas'it'a brak'o ĝis la pal'a kontraŭ'flank'a figur'o.
"Laŭ Ĉ’el'o, S’jorino, tio ’stas n’ni'o. Ni ’nab'o'j ĉiam ni'n apog'as unu l’ ali'a'n. Kaj mi n’ konsent'is post'las'i li'n por ke daŭr'e tortur'u li'n tiu'j damn'ot'a'j Sud'ul'o'j. Li jam ’stis sklav'o kvankam li hav'as du'obl'e mal'pli la aspekt'o'n ol mi, kaj mi nask'iĝ'is en Boston'o."
La parol'int'o prav'is ĉar li est'is tiel nigr'a kiel la pik'a as'o. Pro tio ke li est'is tiel fortik'a specimen'o, ebl'e pli ĝust'e est'us li'n kompar'i al la pik'a fant'o. Sed la mal'hel'haŭt'a civit'an'o rigard'is la blank'haŭt'a'n sklav'o'n kun la kompat'ind'a sed mistifik'it'a mien'o kiu'n jam tiel oft'e mi vid'is sur la vizaĝ'o'j de ni'a'j plej saĝ'a'j hom'o'j kiam ajn anonc'iĝ'is tiu implik'it'a sklav'ec'ot'em'o, postul'ant'e ke oni ĝi'n tra'tranĉ'u aŭ pacienc'e ĝi'n mal'implik'u.
"Dir'u al mi kio'n vi sci'as pri tiu vir'o. Ĉar eĉ se li mal'dorm'us, li est'as tro debil'a por parol'i."
"Mi n’niam vid'is li'n ĝis m’ al'iĝ'is al l’ regiment'o kaj laŭ'ŝajn'e n’ni'u iam sukces'is el'ig'i de li mult'e d’ inform'aĵ'o'j. Li ’stis spec'o de buŝ'ferm'ul'o kaj ŝajn'is interes'iĝ'i pri n’ni'o krom atak'i la Sud'ul'o'j'n. Iu'j dir'as k’ li si'n rekrut'ig'is antaŭ ni ĉiu'j. Mi sci'as k’ li ĉagren'iĝ'is ĝis ni'a sur'voj'iĝ'o kaj kiam ni atak'is mal'nov'aĉ'a'n Vagner'o'n li batal'is diabl'o'vigl'e."
"Ĉu vi est'is kun li kiam li vund'iĝ'is? Kiel la afer'o okaz'is?"
"Jes, S’jorino. L’ afer'o hav'as i'o'n strang'a'n. Ĉar ŝajn'is k’ li kon'as la ul'o'n kiu li'n mort'ig'is kaj k’ l’ ul'o kon'as li'n. Mi n’ kuraĝ'as pri'demand'i, sed mi su’pekt'as k’ iam'a'n pas'int'a'n temp'o'n unu mastr'is l’ ali'a'n. Ĉar kiam ili al'kroĉ'iĝ'is kun'e, l’ ul'o ek'kri'is: "Boĉjo!" Kaj Dan'o respond'is ek'kri'e: "Mast’o Nedo!" Tiam ili kun'e ek'lukt'is."
Mi sid'iĝ'is subit'e ĉar la mal'nov'a'j koler'o kaj kompat'o inter'batal'is en mi'a kor'o kaj sam'temp'e mi dezir'eg'is kaj tim'eg'is aŭd'i la sekv'ont'a'n raport'o'n.
"Vi vid'u, kiam la Kolonel'o—ni'a Ĉ’el'a S’jor'o konserv'u li'n kaj li'n rev’nigu al ni!—ankoraŭ ne cert'as, vi sci'as, S’jorino, kvankam ’stas jam antaŭ du tag'o'j k’ ni li'n perd'is—nu, kiam la Kolonel'o kri'eg'is ’Antaŭ'e'n'hast'u, ’nab'o'j, hast'u antaŭ'e'n!’, Dan'o for'rapid'eg'as kvazaŭ li cel'as kapt'i la fuort'o'n sol'a'person'e. Mi apud'as li'n kaj rest'as proksim'e al li dum'e k’ ni tra'ir'as la ring'fos'aĵ'o'n kaj sur'grimp'as la mur'o'n. Ho! ĉu ĉi tio ne ’stis hast'eg'aĵ'o?" Kaj la knab'o supr'e'n'sving'is la san'a'n brak'o'n kun sovaĝ'a kri'eg'o, kvazaŭ la nur'a memor'aĵ'o pri tiu vigl'ig'a moment'o li'n de'nov'e super'verŝ'us en ek'a vent'eg'o de ne'brid'ebl'a ekscit'iĝ'o.
"Ĉu vi sent'is tim'o'n?" mi dir'is, star'ig'ant'e la demand'o'n kiu'n vir'in'o'j oft'e star'ig'as, kaj ricev'ant'e la respond'o'n kiu'n preskaŭ ĉiam ili ricev'as.
"Ne, S’jorino!"—emfaz'o sur la vort'o ’S’jorino’—"mi pri'pens'is n’ni'o'n krom la damn'ot'a'j Sud'ul'o'j kiu'j sen'kap'ig'as ni'n, strek'tranĉ'as ni'n, for'ig'as al ni l’ orel'o'j'n kiam ili ni'n kapt'as. Mi cel'eg'is en'ir'ig'i tag'lum'o'n en almenaŭ unu el ili kaj tio'n mi far'is. ’Speras ke plaĉ'is al li."
"Evident'as ke tio'n vi far'is. Nu daŭr'e parol'u pri Roberto ĉar mi dev'us est'i en deĵor'ad'o."
"Li ating'is la supr'o'n inter l’ unu'a'j. Mi ven'is tuj post li kaj, kvankam la tut’ afer'o fin'far'iĝ'is en unu'nur'a moment'o, mi m’mor'as kiel ĝi okaz'is, malgraŭ mi'a kri'eg'ad'o kaj fr’neza ĉirkaŭ'bat'ad'o. Ĵus tie kie ni ’stis, iu'spec'a oficir'o ĉirkaŭ'sving'ad'is si'a'n glav'o'n kaj kuraĝ'ig'ad'is kri'eg'e si'a'j'n vir'o'j'n. Dan'o li'n ek'vid'is en grand'a paf'bril'o kiu preter'pas'is. Li for'ĵet'is si'a'n paf'il'o'n, efektiv'ig'is salt'eg'o'n kaj ’tak'is l’ ul'o'n kvazaŭ tiu ’stus Ĝefo, Borigardo kaj Li'o unu'iĝ'int'a'j en sol'a'n person'o'n. Mi grimp'aĉ'is post li kiel ebl'e plej rapid'e sed ating'is la supr'o'n nur s’fiĉe fru'e por vid'i li'n ricev'i tra'korp'a'n glav'o'ŝov'eg'o'n kaj for'fal'i mal'supr'e'n en la fos'aĵ'o'n. Ne n’cesas demand'i kio'n mi far'is en la sekv'int'a moment'o, S’jorino, ĉar ’penaŭ sci'as tio'n mi mem. Mi m’mor'as nur est'i iel sukces'int'a for'ĵet'i tiu'n Sud'ul'aĉ'o'n, tiel mort'int'a'n kiel Moseo, en la fuort'o'n, kaj man'pren'i Dan'o'n kaj li'n for'port'i el l’ fos'aĵ'o. Kompat'ind'a mal'jun'iĝ'int'a ul'o! Ni ceter'a'j dir'is k’ ni en'ir'as la fuort'o'n por viv'i aŭ mort'i. Li dir'is k’ li en'ir'as ĝi'n por mort'i kaj li ’tingis la cel'o'n."
Mi eg'e atent'is la ekscit'it'a'n parol'ant'o'n, sed kiam li bedaŭr'a'ton'e el'dir'is tiu'j'n last'a'j'n vort'o'j'n mi re'turn'iĝ'is kaj la rigard'o de Roberto renkont'is la mi'a'n. Tiu'j melankoli'a'j okul'o'j, tiom plen'a'j je inteligent'ec'o pruv'ant'a ke li ĵus aŭd'is, re'memor'is kaj medit'is kun tiu preter'natur'a potenc'o oft'e post'viv'ant'a ĉiu'j'n ceter'a'j'n sent'o'pov'o'j'n. Li re'kon'is mi'n, tamen el'dir'is neni'a'n salut'vort'o'n. Li kontent'iĝ'is vid'ant'e vir'in'a'n vizaĝ'o'n, tamen salut'is ĝi'n kun neni'a rid'et'o. Li sent'is si'n est'i mort'ont'a, tamen aŭd'ig'is neni'a'n adiaŭ'o'n. Li jam tro for'e'n trans'ir'is la river'o'n por re'ven'i aŭ lant'i nun. Viv'o'fin'a'j pens'ad'o, fizik'a fort'o kaj spir'ad'o el'ĉerp'iĝ'is en unu dank'em'a rigard'o, unu murmur'o de konsent'o pri la last'a dolor'o kiu'n li pov'us iam sent'i. Li'a'j lip'o'j mov'iĝ'is kaj, kiam mi antaŭ'e'n'klin'iĝ'is por aŭskult'i ili'a'n mesaĝ'o'n, flustr'o mal'varm'ig'is mi'a'n vang'o'n, konsist'ig'ant'e la inter'romp'at'a'j'n vort'o'j'n:
"Mi ’stus far'int'a tio'n—sed pli bon'e ’stas tiel—mi ’stas kontent'a."
Ho! Tia li plen'rajt'is est'i. Ĉar dum li for'turn'is la vizaĝ'o'n el la ombr'o de la fin'est'int'a viv'o, sur ĝi'n la sun'lum'o de la est'ont'a viv'o stern'is bel'eg'a'n kontent'iĝ'o'n, kaj en'tir'ant'e si'a'n last'a'n spir'ad'o'n mi'a kontraband'ul'o ating'is edz'in'o'n, hejm'o'n, etern'a'n liber'ec'o'n kaj Di'o'n.
[En la libr'o mem, la pied'not'o'j trov'iĝ'as plej'part'e ĉe la pied'o'j de la koncern'a'j paĝ'o'j.
Por ne inter'romp'i la flu'o'n de la rakont'o en tiu ĉi unu'paĝ'a versi'o prepar'it'a de Distributed Proofreaders,
la pied'not'o'j est'as kolekt'it'a'j ĉi tie, ĉe la fin'o de la unu (long'a!) paĝ'o.]
1En la Uson'angl'a lingv'o de la dek'naŭ'a jar'cent'o la vort'o "contraband" hav'is, krom si'a tradici'a signif'o ("var'o'j transport'it'a'j kontraŭ'leĝ'e kaj sekret'e trans politik'a'j'n lim'o'j'n"), al'don'a'n milit'temp'a'n signif'o'n: "Nigr'a'haŭt'a sklav'o transport'it'a aŭ fuĝ'int'a kontraŭ'leĝ'e kaj sekret'e el la Sud'a'j ŝtat'o'j, kie sklav'ec'o est'is permes'it'a, en la Nord'a'j'n ŝtat'o'j'n, kie sklav'ec'o est'is mal'permes'it'a kaj kie ĉiu'j hom'o'j est'is laŭ'leĝ'e liber'a'j."
2La angl'a'lingv'a krom'nom'o por Roberto est'as "Bob", vort'o hav'ant'a ali'a'j'n sam'temp'a'j'n signif'o'j'n, el kiu'j unu est'as: "pez'aĵ'o fiks'it'a al la ekstrem'aĵ'o de pend'ant'a faden'o aŭ ŝnur'o".
3En Uson'o la kvar'a de juli'o est'as la tut'land'a fest'o'tag'o pri sen'de'pend'ec'o.
4Unu'a'j Famili'o'j de Virginio; en la angl'a, "F.F.V.": "First Families of Virginia".